Gjergj Kastrioti-Skenderbeu

Nje burim i tretë origjinal mbi jetën e Skënderbeut eshte Gjin Muzaka, i
cili ishte nga familja sunduese feudale e Beratit dhe luftoi
krahpërkrahe me Skënderbeun. Ai jetoi në Shqiperi edhe 11 vjet pas
vdekjes së heroit tonë dhe me pas u vendos në Napoli. Atje ai shkruajti
"Historine dhe trashëgimin brez mbas brezi të familjes së Muzakëve", ku flet per historine e Skënderbeut si dicka që ka deshmuar ai vete.
Në shekullin e XIX, dijetarë të kombësive të ndryshme, duke lene menjane veprat e shumta që ishin shkruajtur gjatë dy shekujve të
maparshëm, u kthyen përsëri në burimet origjinale që ishin mbyllur në
arkivat e Vatikanit, Venedikut, Raguzës dhe Stambollit. Zbulimet e tyne
kanë hapur nj rruge te re mbi jetën dhe veprat e Skënderbeut. Disa e
përmendin në vepra të përgjithëshme dhe fort të gjata që shkruajten mbi
shekullin e zaptimit të Balkanit nga Turqët. Disa të tjerë si anglezi
Clement Moors, francezi Camille Paganel, gjermani Z. Pisko, shkruajten
biografi të gjata të Skënderbeut. Por punën me të madhe dhe ma të
vlefshme e bene eruditët Thalloczy, Jireçek dhe Shufflay, të cilët
mblodhën së bashku dhe botuan nje koleksion dokumentash që përbajnë nje
vepër monumentale mbi Shqiperin e asaj kohe. Me në fund, iu erdhi rradha
Shqiptarve. Mbas luftës së parë boterore, Imzot Fan Noli botoi "Historine
e Skënderbeut", e cila gëzoi menjeherë nje popullaritet të
jashtëzakonshëm dhe u mësua gati përmendesh nga nxenësit e shkollave në
atdheun e lirë. At Martin Sirdani mblodhi dhe botoi gojëdhenat e
popullit mbi Skënderbeun. Më 1937 Thanas Gegaj i parashtroi
Universitetit të Louvain në Belgjikë nje tezë doktorature në gjuhën
frenge me titullin "L'Albanie et l'invasion turque au XV-ème
siècle". Kjo veper u botua në formë libri me shpenzimet e Universitetit. Mbas
luftës së dytë boterore, pikërisht më 1947, Fan Noli botoi nje histori
të Skënderbeut në anglisht. Kjo eshte nje vepër shkencore e nji
niveli shum të larte, sidomos për shënimet kritike mbi veprat e
autoreve të shumtë që kanë shkruajtur mbi Skënderbeun, ashtu edhe mbi
personalitetet dhe ngjarjet historike që kanë pasë lidhje me epopen
tone kombëtare. Dobija ma e çmueshme e kësaj vepre qëndron në orvatjen
e autorit me dalluar faktet nga legjendat dhe paragjykimet. Mjerisht, duke dadhur te interpretoje ngjarjet historike mbas theorise marksiste,
Imzot Noli sikur mundohet me e futë Skënderbeun në kallëpin e nje shefi
gueriljash të kohës sonë. Nga ana tjetër duke dashur te korrigjoje nje
tregim të Barletit që i duket i gabuar, ai jep nje versjon të tijin që
prish ndoshta nje legjendë, por nuk duket me i bindshëm.
Sidoqoftë, unë nuk kam patur, as mjetet, as kohën me i studjuar vet
burimet origjinale. Prandaj e them menjeherë se ky kapitull eshte bazuar
në veprat e Imzot Fan Nolit dhe të Thanas Gegajt me farë pak shtesa ose
ndryshime nga burime të tjera.